Corona heeft ons achtergelaten met een gapend gat van missende arbeidskrachten. Het UWV meldde afgelopen donderdag dat de krapte op de arbeidsmarkt op dit moment twee keer zo groot is als vorig jaar. Elke beroepsgroep heeft er inmiddels last van. Een onderdeel van de oorzaken is onze veranderende waardering van werk. Als we een kijkje nemen naar de achterliggende economische cyclus krijgen we ook perspectief op het verdere vooruitzicht.
Zee van vacatures
Het UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemers Verzekeringen) mat in het tweede kwartaal van 2022 op dat het aantal vacatures met 44% is gegroeid vergeleken met het jaar daarvoor, terwijl het aantal mensen met een werklozenuitkering in dezelfde periode afnam met 31%. “Veel meer vacatures dus en veel minder mensen die ze kunnen vervullen.”
Oorzaken
Volgens Paul de Beer, Hoogleraar Rechtsgeleerdheid en Arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam, zijn er meerdere oorzaken voor deze drastische omwenteling.
“In de eerste plaats heeft het te maken met de vergrijzing, waardoor er steeds minder jongeren tot de arbeidsmarkt treden, terwijl er steeds meer ouderen met pensioen gaan.
Ten tweede heb je het snelle herstel van de economie na de coronacrisis, wat er natuurlijk voor zorgt dat er meer vraag is naar arbeidskrachten, terwijl er veel contracten niet zijn verlengd tijdens de crisis. Nu de gelegenheid weer aantrekt, blijkt het moeilijk te zijn om hen weer terug te lokken. Mensen denken: ‘Blijkbaar vind ik geen werkzekerheid in die sector’.”
De veranderende waarde van werk
Dat werkzoekers veeleisender zijn geworden is ook een belangrijke factor.
Onder leiding van Professor de Beer doet de UVA onderzoek naar de manier waarop we betaald en onbetaald werk waarderen. In 2021 liet de Waarde van Werk monitor bijvoorbeeld zien dat 62% van de thuiswerkers wel tevreden was met hun werkplek tijdens de pandemie.
In December komt het nieuwe onderzoek uit, gebaseerd op de enquêteresultaten van vorig jaar. De hoogleraar licht toe: “Daaruit blijkt dat mensen andere zaken in het leven belangrijker zijn gaan vinden dan werk. Door deze nieuwe prioriteiten wordt niet zomaar iedere baan geaccepteerd. De eisen zijn verhoogd met betrekking tot arbeidsomstandigheden, inhoud en mate van zingeving.”
Bij de UWV vertelt arbeidsmarktadviseur Frank Verduijn dat aan deze voorwaarden voldoen belangrijker wordt naarmate de arbeidsmarkt opdroogt. “Dat kan bijvoorbeeld door voldoende ontwikkeling en uitdaging te bieden, maar ook aandacht voor vitaliteit, werkomstandigheden, werktijden en werkdruk zijn essentieel (…).”
Het is allemaal maar tijdelijk
Paul de Beer biedt nog verder perspectief. “Simpelweg zie je de afgelopen twintig jaar elke keer als de economie opbloeit dat er een krappe arbeidsmarkt ontstaat. Voor de corona crisis was er ook krapte. Tijdens corona was dat ineens weer opgelost omdat ze veel minder werk nodig hadden. Ook in 2008 was er een tekort aan personeel, voordat de financiële crisis kwam, voorbijgaand. De situatie is dus niet iets heel unieks en gaat meestal weer over als er over een of twee jaar een recessie komt.”
In 2008 werd door het rapport van de Commissie Bakker voorspeld dat we in 2015 een tekort zouden hebben van 15.000 tot 16.000 arbeidskrachten. Door de recessie had Nederland in 2015 juist een overschot van 3000 arbeiders.
Ontsnappen uit het cyclus
Dat er een einde komt aan het personeelstekort lijkt een geweldig vooruitzicht, maar jammer genoeg komt er dus waarschijnlijk werkloosheid voor in de plaats. “Zelfs dat is dan ook weer tijdelijk”, herinnert Paul ons. “Uiteindelijk komt er weer een personeelstekort en die slingerbeweging blijft doorgaan. Tot nu toe is het niet gelukt om uit die cyclus te ontsnappen. Ons beleid werkt namelijk procyclisch: als het goed gaat met de economie gaat de overheid meer geld uitgeven, waardoor meer vraag naar personeel ontstaat, terwijl de arbeidsmarkt toch al krap is. Als het slecht gaat daarentegen gaan we juist bezuinigen, waardoor er minder vraag ontstaat naar personeel en er werkloosheid komt. Om de economie uit te balanceren is eigenlijk het tegenovergestelde nodig. Hoewel we misschien weten wat we moeten doen, blijft dat in de praktijk lastig.”
