Een van de grootste en belangrijkste thema’s van de huidige tijd: het lerarentekort. Alle sectoren kampen met een ruim personeelstekort, zo ook in het onderwijs. Leraren ervaren werkdruk hierdoor, maar ook leerlingen kampen met problemen. Hoe zit het precies?
De dag voor herfst is een dag vol zon. De weerapp geeft aan dat het vandaag 10 graden is. In de wijk Hoogvenne in Tilburg ligt De Nieuwste School. Je zou er zo voorbij gaan. Het gebouw is met dezelfde stenen gebouwd als de bouwwerken ernaast en de school ligt ook ver van de straat af. De binnenkant spreekt meteen aan. Overal hangt kunst (van de leerlingen uiteraard). Ook zijn er scholieren aan de tafels in de aula en staan er jongeren te hangen tegen de kluisjes aan, die kletsend met elkaar genieten van hun boterham. Linksachter in de aula bijna tussen de leerlingen in zit Robin Gerris te werken. Robin (34) is docent Arts en werkt al 8 jaar op de school. Hij is op 26 jarige leeftijd begonnen in het onderwijs en vertelt dat hij er zijn passie in kan vinden: “Ik vond het altijd al leuk om dingen zelf te maken qua kunst. Ik wilde ook altijd wat doen met mensen in groepsverband en daarin een begeleidende rol hebben. Voor mij was het dan dat er op een gegeven moment kunst bij kwam en op zo heb ik die twee dingen gecombineerd en ben ik uiteindelijk kunstdocent geworden.” Robin merkt dat er een tekort is aan leraren, maar ziet ook dat er een bijzondere verhouding is: “Er zijn nu een aantal vacatures bij scholen beschikbaar, en als je dan docent werk zoekt en je kan ergens niet terecht dan zou je misschien kunnen denken ‘oh, dan ga ik het ergens anders proberen’, zeker als er geen haast achter zit want er zijn toch genoeg vacatures in het onderwijs. Maar ik denk dat het soms lastig is om bijvoorbeeld de eisen vanuit school te koppelen met de wensen van iemand die solliciteert. Naast het feit dat er veel vraag is naar leraren, zijn er dus ook veel eisen voor zo’n baan, dan is het soms moeilijk om daar een middenweg in te vinden.”
Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen schrijft in een onderzoek van juni 2022 dat de spanningsindicator voor docenten in het voortgezet onderwijs de afgelopen jaren gestegen is. De spanningsindicator geeft aan wat verhouding is tussen het aantal openstaande vacatures en het aantal personen met een werkloosheidsuitkering. In 2019 was er een krappe arbeidsmarkt. In 2020 nam de spanning weer iets af, wat waarschijnlijk kwam door de coronacrisis. In 2021 nam de spanning weer toe tot een krappe arbeidsmarkt voor docenten in het voortgezet onderwijs, schrijft het UVW.
Ze zitten allemaal met hun laptops te werken aan de huiswerkopdracht die ze hebben meegekregen van docent Lois. De kinderen in de klas merken ook veel van het tekort aan leraren. Zo spreken de leerlingen in de klas Spaans over een flinke achterstand. Drie jongens zitten op een rij en zeggen alle drie dat ze het toch wel moeilijk vinden om hun Spaans goed op peil te houden. “Ik denk dat we echt wel ruim twee maanden geen Spaans hebben gehad”, begint een leerling. “Eerst viel er een leraar uit vanwege een burn-out. Daarna kregen we een docent die echt uit Spanje kwam. Met die persoon hebben we alleen maar een of andere Spaanse film gekeken. Uiteindelijk kregen we weer iemand anders, en deze moest zelfs uit haar pensioen gehaald worden (dit deed ze voor haar passie, red.).”
Een ander meisje vertelt dat hetzelfde geldt voor andere vakken: “Bij CKV was er ook een probleem met het vinden van docenten. Een tijdje waren er ook geen lessen voor dat vak.” De leerlingen merken dus zeker wel dat er een tekort is aan leraren.
De onderwijssector is niet de enige die kampt met het personeelstekort. Zo meldt het UWV dat alle beroepsgroepen kampen met een tekort aan personeel. 75 procent van alle beroepsgroepen heeft te maken met een zeer krappe arbeidsmarkt. De economie in Nederland lijdt hieronder. Zo waren er afgelopen maandenlange wachttijden op Schiphol en reden er minder treinen en bussen in het land, en nu staat het onderwijs ook onder druk. “Lange tijd heeft de economie de arbeidsmarkt bepaald. Nu de krapte op de arbeidsmarkt zulke extreme vormen heeft aangenomen, lijkt die relatie deels omgedraaid”, vertelt Frank Verduijn (arbeidsmarktadviseur van het UWV) aan de NOS.
Het gemiddelde verzuimpercentage is in augustus gedaald naar 4 procent. In juli was dat percentage 4,5 procent. In dezelfde tijd in 2019, voor de coronacrisis, was dit percentage hetzelfde. Dat melden de arbodiensten Arboned en HumanCapitalCare. Wel is het zo dat, van het totale verzuim, het aandeel psychische klachten zoals: burn-out en overspanning 10 procent hoger is dan toen in 2019. “Twee op de duizend werknemers krijgen jaarlijks de diagnose burn-out van de bedrijfsarts en zijn dan gemiddeld 279 dagen uit de roulatie. Dat hakt er flink in, zeker in deze tijden waar al sprake is van hoge werkdruk door onder andere krapte op de arbeidsmarkt”, vertelt Jurriaan Penders (bedrijfsarts en directeur medische zaken HumanCapitalCare). Het onderwijs was voor corona de sector met het meeste stress-gerelateerde verzuim. Toen de pandemie begon daalde het verzuim in het onderwijs, waarna het vanaf het begin van 2021 weer steeg naar het niveau vóór corona.
Robin vertelt dat hij net terug is van een burn-out, vanwege veel werkdruk. Hij geeft aan dat het lerarentekort een rol speelt hierin, maar dat het wel genuanceerder ligt: “Dat is vooral op microniveau naar mijn gevoel. In mijn geval was dat wel zo omdat er een aantal mensen weg waren gegaan, maar het heeft ook te maken met hoe je jezelf opstelt. Je moet jezelf afkaderen op een bepaalde manier. Ik heb als docent zijnde toch wel een passie voor het vak en dan wil ik het zo goed mogelijk doen. Ja, dan creëer ik voor mezelf werkdruk. En als er dan dus ook leerkrachten wegvallen dan neem je nog meer taken op je. Dus ja, indirect heeft de werkdruk te maken met een lerarentekort, maar het heeft ook te maken met je houding ten opzichte van het werk.” Wat voor Robin helpt om psychisch gezond te blijven? “Voor mij is timemanagement noodzakelijk. Ik wil altijd benaderbaar zijn voor de leerlingen, daarom zit ik nu hier in de aula. Ik ben nu een interview aan het afgeven, maar dan weet ik van mezelf dat ik straks even afgezonderd, met een koptelefoon op, ergens anders moet gaan zitten om mijn werk af te maken.”
Terwijl de leerlingen weer langzamerhand richting de klas lopen, wordt het steeds wat rustiger in de, redelijk compacte maar toch erg knusse, aula. Robin heeft de afgelopen maanden flink veel stappen gezet als het gaat om zijn werksfeer verbeteren. “Ik denk dat het uiteindelijk echt met mentaliteit te maken heeft en ik hoop dat we dat ook mee kunnen geven aan leerlingen. Je hoeft niet altijd maximaal te presteren. Het gaat erom dat je hetgeen wat je doet, goed doet. Ik zeg dan ook altijd: ‘je kan beter weinig doen en dat heel goed doen, dan het allemaal half-half doen.’”
Terwijl iedereen in de klas weer ‘aandachtig’ aan het luisteren is, gaat Robin op zoek naar een rustig plekje om zijn werk van de aankomende dagen af te ronden.
