Het is 28 oktober, een vrijdag en ik ben op vakantie in Spanje. Ik zit te bakken in de zon in een park van Valencia, waar allerlei mensen me langs fietsen en her en der mensen yoga uitoefenen. Ik studeer journalistiek dus vakantie is dan niet echt vakantie, mijn telefoon trilt. ‘Waarschijnlijk iemand van school’, hoor ik mezelf denken.
Ik haal mijn telefoon tevoorschijn en knijp mijn linkeroog dicht om de berichtjes te kunnen lezen in de felle Spaanse zon. Het is een appje van Rosalien, van de redactie. Ze stuurt een screenshot door van een berichtje dat FHJ live ons platform heeft gestuurd. “Hej! Ik maak deel uit van FHJ Live, en wij zijn nu bezig met een uitzending over de armoede onder uitwonende studenten.” De alleraardigste meid vraagt of iemand van onze redactie daar over wilde komen praten in de uitzending. Armoede. Armoede onder uitwonende studenten. Nederlandse studenten die verkeren in armoede. Hoe komen ze erbij?
Ik zet gelijk mijn telefoon uit na het lezen van dit berichtje. Ik had het al warm daar op dat bankje in de zon en na het wegstoppen van mijn telefoon begon ik ook nog eens spontaan te zweten. Ik betrap mezelf erop dat dat niet komt door de Spaanse warmte, nee van irritatie krijg ik het Spaans benauwd.
Ik loop met mijn moeder naar de binnenstad van Valencia en ik kom terug op het berichtje van FHJ Live. Ik vertel haar dat het me dwars zit; en ik denk te weten waarom. “Ze vragen of wij even willen komen vertellen over de armoede onder uitwonende studenten. Armoede? Armoede? Waar halen ze dat nou weer vandaan? Er zijn geen cijfers van CBS, niks.” Ik ‘rant’ door (zoals wij dat noemen), over de definitie van armoede. “Armoede is als een persoon financieel zo tekort komt dat hij/zij geen geld heeft voor noodzakelijke dingen. Een dak boven je hoofd. Eten, drinken, kleding. Dat kan dus al niet eens”, roep ik lachend uit, “uitwonende studenten hebben een dak boven hun hoofd! Dat is wat ze uitwonend maakt! Dan is er toch geen sprake van armoede!” En ik rant maar door. Over dat de stad van Tilburg élk weekend vol staat, élk weekend. Vol met zuipende studenten met elke week een nieuwe outfit. Ik heb tweemaal een student in ons land op straat zien slapen. Die waren beide zo zat dat ze hun huissleutel niet konden vinden en daarom maar hun hoofd op de deurmat legde om te rusten. Daklozen zouden willen dat ze konden zoeken naar hun huissleutels. Mensen met armoede zouden willen dat ze in een chique outfit naar de stad konden om rondjes te betalen voor henzelf en hun vrienden.
Hier op mijn opleiding, de journalistieke school van Tilburg, weet iedereen dat het masteren van een objectieve berichtgeving cruciaal is. Gebruik nooit gekleurde woorden. “Ze huppelde ergens naartoe”, zou erop wijzen dat deze persoon waarover je schrijft blij is, “hij heeft een gesloten houding”, zou erop wijzen dat een persoon onbereikbaar of misschien wel onbetrouwbaar is. Laat de lezer zelf een mening vormen. Duw hem niet jouw richting van denken in. We leren om diverse bronnen te interviewen, klop niet aan bij die deskundige die ook al in de Volkskrant en in de NRC geciteerd is. En vóóral: wees altijd kritisch. Je kan iets denken of vinden maar je moet altijd en opzoek gaan naar en openstaan voor het échte antwoord. Want aannames zijn maar aannames.
En dan onderbreekt mijn moeder mijn stroom van woorden. Ik schrik ervan, maar ik zag het al wel aankomen door de manier hoe ze voor zich uitstaarde terwijl ik dit allemaal tegen haar vertelde. Ze gaat vol tegen me in. Ze praat over dit politieke systeem, over het leenprobleem en over het uitstellen van armoede naar later. We raken in een ruzie. Ik loop weg en kom tot rust. Misschien heeft mijn moeder ook wel gelijk. Ik weet ook niets van het politieke systeem af. Misschien verplaatsen we inderdaad de armoede naar later. Wat weet ik er nou van. Ik voel dat ik me irriteer aan iets anders.
Ik zit op school, ik ben terug van vakantie. Het is negen uur ’s ochtends dus we hebben een redactievergadering en onze coach is erbij. We zijn aan het brainstormen over nieuwe onderwerpen en hier en daar gooit onze coach een onderwerp op of ze vult aan. We hebben een rubriek over banen waar personeelstekort is, de loyale springplank lezers kennen hem wel: banen voor het rapen. Marieke, onze coach, gooit op dat we onderzoek zouden kunnen doen naar hoe het staat met de leraren Duits. “Daar moet wel een tekort zijn want echt niemand kiest Duits meer op de middelbare school toch. Iedereen kiest Frans”, claimt ze. Boom. Weer een aanname. Ze zijn écht overal. Ik begin er een zintuig voor te ontwikkelen.
Aannames zijn het begin voor een gesprek in de kroeg. Het is hoe ideeën voor uitvindingen ontstaan en waar onderzoeken mee beginnen. Vanuit aannames werken wij als beginnende journalisten aan onderwerpen en we interviewen mensen erover. Een aanname is een speculatie, een hypothese. Iets wat we denken zonder het zeker te weten. Aannames hebben is menselijk. Het is deel van ons denken en doen, het zit vastgeroest, het is er ingesleten. Maar het is een keuze of je van je eigen aannames kan afstappen. Kan je accepteren dat je iets niet weet en kan je openstaan voor het échte antwoord? Vaak bestaat het échte antwoord niet eens. Aannames vasthouden zorgt voor onrust en creëert arrogantie, hoe weten wij mensen nou hét antwoord? We zullen er ieder geval nooit achterkomen. De wereld is zo ongelofelijk groot. Daar op die specifieke vrijdag moest ik weglopen van mijn moeder omdat ik anders niet tot rust kwam. ‘Er is geen armoede onder jongeren, waarom verzinnen journalisten dit soort onderwerpen?’, vroeg ik mezelf af. ‘Hoezo kan mijn moeder hier anders over nadenken dan ik, ik heb toch gewoon gelijk?’
Ik begin een zintuig te ontwikkelen voor aannames en kom erachter dat deze ruzie ging over mijn eigen aannames. En misschien is dat ook maar een aanname.
